Nick Chavez - Μηχανικοί, Υλισμός και η Κομμουνιστική Μέθοδος
Εισαγωγικό σημείωμα του μεταφραστή
Ο όρος “engineering” δεν έχει ακριβή μετάφραση στην ελληνική γλώσσα. Στη χρήση της ως ουσιαστικό, η κοντινότερη είναι ασφαλώς η λέξη «μηχανική», η οποία ωστόσο παραπέμπει πολύ περισσότερο στη νευτώνεια κλασσική μηχανική ή τους κλάδους μηχανικών όπου αυτή βρίσκει μεγαλύτερη εφαρμογή (πολιτικοί μηχανικοί, τοπογράφοι, αρχιτέκτονες και, βέβαια, το Μηχανικό τμήμα του στρατού ξηράς). Στη δε χρήση της ως ρήμα, to engineer, δεν υπάρχει καν κοντινή μετάφραση, οπότε ανάλογα με την περίσταση χρήσης επιστρατεύεται κάποια λέξη που να ταιριάζει σε αυτή την περίσταση για να την προσεγγίσει: φτιάχνω, σχεδιάζω, καταστρώνω, πραγματώνω, φέρνω εις πέρας, δημιουργώ. Αυτή η απουσία στη γλώσσα δημιουργεί ένα παράδοξο εννοιολογικό κενό, καθότι όλοι οι κλάδοι μηχανικών στην Ελλάδα είναι και σχετικά μαζικοί και φορείς του κατ’ουσίαν engineering ως εργασιακή πρακτική. Ένας από τους λόγους που επιλέχθηκε να μεταφραστεί το κείμενο του Nick Chavez Engineers, Materialism, and the Communist Method είναι και ακριβώς το ότι δίνει ένα συμπαγή ορισμό του όρου engineering: ανακατεύθυνση φυσικών συστημάτων προς επιθυμητά αποτελέσματα, μέσω της μεσολάβησης της ανάδρασης του φαινομένου και της μοντελοποίησής του. Για όλους αυτούς τους λόγους, επιλέχθηκε ο όρος να διατηρηθεί αμετάφραστος.
Ο διακυρηγμένος στόχος του κειμένου είναι να καταδείξει τον υλικό χαρακτήρα της διαδικασίας του engineering και παράλληλα να περιγράψει μια σχέση του με την πρακτική των κομμουνιστών/τριών, στην πραγματικότητα τη συμβατότητά του ως μεθοδολογία με την κομμουνιστική υπόθεση. Το κείμενο μοιάζει να βρίσκεται ολόκληρο σε κίνηση, ακριβώς όπως και τα μηχανικά ανάλογα που επιστρατεύει για τα παραδείγματά του, ακριβώς όπως ο κομμουνισμός, η διαρκής πραγματική κίνηση που αποτελεί το κέντρο του σκεπτικού του. Η ορολογία «κομμουνιστικό σχέδιο» και η έμφαση στην έννοια της αναδιάταξης των καπιταλιστικών διαδικασιών και σχέσεων καταστά έκδηλη, ακόμα κι αν δεν ήταν ρητή, την επιρροή της μαρξιστικής τάσης της κομμουνιστικοποίησης στο συγγραφέα, χωνεμένη και διαθλασμένη υπό σύγχρονο πρίσμα. Οι αναγκαστικές αντιφάσεις των στρατευμένων μηχανικών, λόγω του ρόλου τους στον κοινωνικό καταμερισμό εργασίας, η ανάγκη ξεπεράσματος των διαχωρισμών, το προχώρημα της υπόθεσης μέσω της διαρκής πάλης και με το έξω και με το μέσα, είναι όλα στοιχεία που δίνουν μια επί της αρχής καταφατική απάντηση στο κατά πόσον ο στόχος του κειμένου επιτυγχάνεται.
Ο Chavez, ωστόσο, μηχανολόγος μηχανικός και ο ίδιος, υποπίπτει σε μια παρόρμηση που ενώ καταφέρνει να αναγνωρίσει στους μηχανικούς λογισμικού, την παραβλέπει στους παραδοσιακούς κλάδους μηχανικών: τρέφει εμφανώς αγνή αγάπη για το αντικείμενό του. Πράγματι, είναι δύσκολο να μη γοητευτείς, να μην παρασυρθεις από τις σειρήνες του μηχανικού και του ηλεκτρικού θορύβου των μηχανών, από τη λύση ενός προβλήματος του οποίου την κατάστρωση έκανες ο ίδιος, από την επιτυχή προσέγγιση μιας ως τότε ακατανόητης πλευράς του φυσικού κόσμου, από την καθυπόταξή του στη θέλησή σου. Κατά περίεργο τρόπο, η σχέση των μηχανικών με το αντικείμενό τους θυμίζει τον προφορντικό τεχνίτη της μανιφακτούρας: ένα σημαντικό κομμάτι εαυτού και προσωπικότητας επενδύεται στην εργασία, το αποτέλεσμά της συνεχίζει να αντανακλά σε πολύ μεγάλο βαθμό την πηγή του, ευχαρίστηση συνεχίζει να αντλείται, η αλλοτρίωση είναι περισσότερο ιδεολογικοποιημένη παρά σωματικά εκπορευόμενη. Το κείμενο απευθύνεται πρώτα και κύρια σε όσα άτομα ακούνε κι ακολουθούν τις ίδιες σειρήνες: τους μηχανικούς. Η μέθοδος που προτείνει, παρότι διατυπωμένα θέλει να αποφύγει την αναπαραγωγή του συστήματος διαχωρισμού που φέρει ο τεχνικός καταμερισμός εργασίας είναι ταυτόχρονα σαν να θέτει υπ’ευθύνη των (έστω κομμουνιστών) μηχανικών την αναδιάταξη της κοινωνικοτεχνικής σφαίρας σε κομμουνιστική κατεύθυνση και άρα δε το αποφεύγει. Το πιθανότερο είναι ότι η μεθοδολογία του engineering μπορεί να έχει μόνο μεταβατικό ρόλο: δεν αρκεί να βελτιωθούν τα μοντέλα που παράγονται για τα φαινόμενα και να τεθούν στην υπηρεσία του σκοπού. Το engineering περιλαμβάνει επίσης ένα βασικό καπιταλιστικό προϊόν στον πυρήνα του: την έννοια της απόδοσης. Δεν υπάρχει ενεργειακό, μηχανικό και χρηματοοϊκονομικό μέτρο που να μη σχετίζεται με κάποιο τρόπο με το ίδιο το κέντρο της καπιταλιστικής οργάνωσης της παραγωγής, την αξία, και δεν υπάρχει engineering – και άρα μοντέλο – που να μην εμπεριέχει τέτοια μέτρα. Η κατεύθυνση διεύρυνσης της τεχνογνωσίας πιθανότατα θα περιλαμβάνει, όχι την τελειοποίηση των μοντέλων της κοινωνικοτεχνικής σφαίρας, αλλά την τελικη τους κατάργηση, μια σχέση με τον φυσικό κόσμο που δεν έχει ανάγκη μεσολαβητές. Σε κάθε περίπτωση, μια επαναστατική διαδικασία δύσκολα θα αποφύγει αυτό το ενδιάμεσο βήμα. Το καθαυτό κείμενο το αναγνωρίζει ως δική του προβληματική, άλλωστε. Είναι ένα κείμενο σε διαρκή πόλεμο με τον ίδιο του τον εαυτό, όπως καλεί και τους κομμουνιστές μηχανικούς να βρίσκονται, όπως δε μπορεί παρά να είναι και οποιοδήποτε άτομο και συλλογικότητα στρατεύεται στην κομμουνιστική υπόθεση.
Ηλίας Καλτσάς
Nick Chavez - Μηχανικοί, Υλισμός και η Κομμουνιστική Μέθοδος
Ο Nick Chavez είναι μηχανολόγος μηχανικός από τις ΗΠΑ που διατηρεί το blog Design for Manufracture. Στο κείμενο που ακολουθεί, διερευνά τη σχέση μεταξύ του engineering, ως αφηρημένης διαδικασίας αλλά και ως επαγγέλματος πραγματικών ανθρώπων, και του κομμουνιστικού σχεδίου, υποστηρίζοντας πως έχει δομικά υλικό χαρακτήρα.
Τι Είναι Αυτό Που Κάνουν οι Μηχανικοί;
Σκεφτείτε έναν αεριοστρόβιλο (τουρμπίνα) συνεχούς ροής σε μια ηλεκτροπαραγωγική μονάδα. Καύσιμο εισάγεται σε μια ροή αέρα υψηλής πίεσης εντός της μηχανής και εν συνεχεία οδηγείται στο θάλαμο καύσης της. Η καύση του μείγματος αέρα-καυσίμου απελευθερώνει τη λανθάνουσα χημική ενέργεια με βίαιο, αλλά συνεχή τρόπο. Η μηχανή παραμένει αδιάφορη απέναντι στη συνεχή έκρηξη που προκαλείται ασταμάτητα στο εσωτερικό της. Μοιάζει να καταπίνει αχόρταγα καύσιμο και αέρα με απάνθρωπη αγριότητα. Τα διαφορετικά στάδια λειτουργίας της μηχανής, που γίνονται εξωτερικά αντιληπτά ως διασυνδεδεμένο σύνολο, αρχίζουν να θυμίζουν περισσότερο μεταβολισμό ζωντανού όντος παρά μια απλή θερμοδυναμική διεργασία. Μέσα στο στρόβιλο, η ενέργεια που απελευθερώνεται στο θάλαμο καύσης δεν μπορεί να πάει αλλού παρά μόνο στα πτερύγια της μηχανής. Εκεί λαμβάνει χώρα η πρώτη αλχημεία. Η παγιδευμένη έκρηξη εξαναγκάζει τα πτερύγια του στροβίλου να περιστραφούν γύρω από τον άξονά του. Αυτή η περιστροφή των πτερυγίων, που φτάνει ως και χιλιάδες στροφές ανά λεπτό, γυρίζει με τη σειρά της ένα μηχανικό άξονα συνδεδεμένο στο ρότορα μιας γεννήτριας. Η χημική ενέργεια μετατρέπεται σε μηχανική. Στη συνέχεια, ο στάτορας1 της γεννήτριας ξεκινάει ένα χορό με τον περιστρεφόμενο ρότορα. Ο ένας διατηρεί τη σταθερότητά του ενόσω ο άλλος κάνει πιρουέτες: ο μαγνήτης του ρότορα στροφάρει μέσα στη χάλκινη πίστα χορού των πηνίων του στάτορα. Εδώ, το μαγνητικό πεδίο και το ηλεκτρικό ρεύμα χορεύουν το δικό τους συγχρονισμένο τανγκό. Το μένος ταλάντωσης του μαγνητικού πεδίου μέσα στα ακίνητα πηνία υποχρεώνει τα ηλεκτρόνια να κινηθούν κατα μήκος του καλωδίου, εξαναγκάζοντάς τα σε συνεχή ροή στην έξοδο της γεννήτριας. Έτσι η δεύτερη αλχημική λειτουργία ολοκληρώνεται: η μηχανική ενέργεια μετατρέπεται σε ηλεκτρική. Η διεπιστημονικού χαρακτήρα εργασία διάφορων επιστημόνων, μηχανικών και τεχνικών έφερε στη ζωή αυτή τη μηχανή που με ακόρεστη πείνα για καύσιμο ξεριζώνει την ενέργεια από τα μόρια που κρύβεται, μετατρέποντάς την σε εξημερωμένη ροή ηλεκτρισμού. Όπως και η διαδικασία καπιταλιστικής συσσώρευσης που τη γέννησε, η πείνα της τουρμπίνας δεν ικανοποιείται ποτέ πλήρως.
Μια τέτοια τουρμπίνα υπάρχει μόνο και μόνο επειδή σχεδιάστηκε, αναπτύχθηκε και κατασκευάστηκε. Ένα τόσο περίπλοκο τεχνολογικό επίτευγμα δεν μπορεί να συγκροτηθεί στο σύνολό του στο μυαλό ενός μηχανικού πριν φτιαχτεί. Η διαδικασία του engineering, το να κατευθύνεις περίπλοκα φυσικά συστήματα προς ένα προαποφασισμένο αποτέλεσμα, απαιτεί τη χρήση αναπαραστατικών μοντέλων. Ποτέ δεν είναι απαραίτητο ούτε να κάνεις τέλεια μοντελοποίηση ούτε να έχεις τον απόλυτο έλεγχο των φαινομένων. Οι μαθηματικοί και φυσικοί τύποι, που αποτελούν μορφή αφηρημένων μοντέλων, υπάρχουν για να υπολογίζουν το πώς θα πρέπει να λειτουργούν τα διάφορα μέρη της τουρμπίνας, όπως ο συμπιεστής ή η εισαγωγή του αέρα, προκειμένου το σύστημα ως σύνολο να έχει μια συγκεκριμένη ενεργειακή απόδοση ή ένα συγκεκριμένο λόγο συμπίεσης. Κι αυτοί οι υπολογισμοί ωστόσο δεν παράγουν την τουρμπίνα ως φυσική ύπαρξη. Ενόσω σχεδιάζονται τα φυσικά στοιχεία που την αποτελούν, λογισμικά προσομοίωσης συνεισφέρουν στην κατάστρωση μοντέλων συμπεριφοράς που θα προσεγγίζουν περισσότερο στο πώς μπορεί να λειτουργεί μια πραγματική μηχανή. Και αυτά τα μοντέλα ακόμα, όμως, παραμένουν αφαίρεση με απόσταση απ’την πραγματικότητα.
Τα μηχανικά και θερμικά χαρακτηριστικά της τουρμπίνας παραμένουν εξιδανικευμένα και απλουστευμένα. Η ενδεχόμενη συμπεριφορά της συγκεκριμένης παρτίδας ατσαλιού που θα χρησιμοποιηθεί για την κατασκευή των πτερυγίων, ή η τυρβώδης2 συμπεριφορά του αέρα σε διάφορα στάδια του κύκλου της καύσης, είναι αδύνατον να προβλεφθούν σε αυτή την προσομοίωση. Ενόσω κατασκευάζεται η μηχανή, μπορούν να διεξαχθούν έλεγχοι σε επιμέρους στοιχεία και υποσυστήματά της και τελικά και στην ίδια ως σύνολο, προκειμένου να γίνει κατανοητή η πραγματική της συμπεριφορά. Αυτή η διαδικασία επιτρέπει μια ανάδραση στην οποία νέες μαθηματικές σταθερές προκύπτουν πειραματικά, εφαρμόζονται διορθώσεις στα τρισδιάστατα CAD3 μοντέλα και βελτιστοποιούνται τα μοντέλα ροής αέρα, έτσι ώστε να έρθει η πραγματική απόδοση της μηχανής όσο πιο κοντά γίνεται στις επιθυμητές προδιαγραφές. Όταν τα αρχικά κατασκευαστικά πρότυπα φτάσουν να είναι αξιόπιστα και αποδοτικά στον επιθυμητό βαθμό και εντός κάποιων ορίων στατιστικής βεβαιότητας (γιατί η απόλυτη βεβαιότητα είναι αδύνατη), τα στοιχεία της τουρμπίνας θα πρέπει να κατασκευαστούν και να συναρμοστούν πλέον μαζικά. Αυτές οι διαδικασίες παραγωγής διέπονται και οι ίδιες από τα δικά τους μοντέλα και επηρεάζονται από ενδεχομενικότητες που πρέπει και αυτές με τη σειρά τους να γίνουν αντικείμενο engineering. Οι μηχανικοί που εμπλέκονται στη δημιουργία της τουρμπίνας αντιλαμβάνονται ότι τα μοντέλα τους δεν είναι τέλεια και λαμβάνουν υπόψη αυτή την επαναλαμβανόμενη ανάδραση φαινομένων και μοντέλων στο σχεδιασμό τους για τη διαδικασία ανάπτυξης της μηχανής.
Ο μεταβολισμός της τουρμπίνας, είσοδος καυσίμου – έξοδος ενέργειας, αντικατοπτρίζει τέλεια μια παρόμοια εξω-ανθρώπινη πείνα, αυτή του κεφαλαίου που καθορίζει την ίδια τη διαδικασία σχεδιασμού και κατασκευής της μηχανής αυτής. Το βιομηχανικό κεφάλαιο είναι μια μηχανή που καταπίνει εργασιακή δύναμη, τη χωνεύει βίαια και αφοδεύει εμπορεύματα, ώστε να πουληθούν για το κέρδος. Η ουσία του ανθρώπινου μόχθου μετατρέπεται σε χρήμα, σε μια αλχημική διαδικασία διαμέσω της οποίας κάτι ποιοτικά συγκεκριμένο και εγγενώς ανθρώπινο μετατρέπεται σε κάτι ποιοτικά καθολικό και αναγκαστικά απάνθρωπο. Το κεφάλαιο είναι το ίδιο μια αχόρταγη μηχανή, αποτελούμενη από κοινωνικές συναρμογές και συγκαλυμμένες μορφές κυριαρχίας αντί για φυσικά μηχανικά στοιχεία. Οι μηχανικοί είναι ένας απ’ τους καταλύτες στην κοινωνική μηχανή, που ο ρόλος τους είναι να παρέχει συστηματική μεθοδολογία και τεχνικό υπόβαθρο σε αυτή τη διαδικασία χώνευσης. Ως επάγγελμα, το engineering είναι η συμπαγής έκφραση του αστικού ενστίκτου χρήσης της επιστήμης στην υπηρεσία της μεγιστοποίησης των κερδών. Αλλά με ποιό τρόπο λειτουργεί αυτό; Ποιά είναι η διαδικασία με την οποία παράγεται τεχνική θεωρία και πρακτική;
Η ουσία του μηχανικού είναι να αναπτύσσει αφηρημένα μοντέλα φυσικών φαινομένων, με σκοπό την αλλαγή αυτών των φαινομένων. Το να κάνεις engineering σημαίνει να φέρνεις εις πέρας την αμοιβαία τροποποίηση των φαινομένων και των μοντέλων στη μεταξύ τους ανάδραση. Επιτυχημένο engineering, δε, κάνεις όταν λαμβάνεις ενεργητικά υπόψη ανά πάσα στιγμή τις ατέλειες που αναγκαστικά φέρουν αυτά τα αφηρημένα μοντέλα. Εδώ, ως μοντέλο εννοείται κάθε θεωρητική ή αναλυτική αφαίρεση που φιλοδοξεί να περιγράψει μια όψη ενός φυσικού αντικειμένου ή διαδικασίας. Ως φαινόμενο εννοείται οτιδήποτε είναι μέρος του φυσικού κόσμου και έχουμε τα τεχνικά μέσα να περιγράψουμε και να μεταχειριστούμε. Παραδείγματα ζευγών μοντέλων-φαινομένων περιλαμβάνουν ένα σύστημα εξισώσεων που περιγράφει την κίνηση ενός ρομποτικού βραχίονα, ένα υπολογιστικό φύλλο που περιγράφει της εισόδους και τις εξόδους μιας γραμμής παραγωγής ή μια μελέτη για τη διακύμανση του όγκου κόλλας που διανέμεται από κάποιο ακροφύσιο. Κανένα μοντέλο δεν είναι ικανό να αποτυπώσει τέλεια όλες τις μικροδιαφοροποιήσεις, τις ενδεχομενικότητες και τις αβεβαιότητες των φυσικών φαινομένων. Αυτή άλλωστε είναι η ίδια η ουσία της επιστημονικής αφαίρεσης. Κάθε μοντέλο είναι μια προσπάθεια ισορροπίας μεταξύ ακρίβειας περιγραφής του φαινομένου και χρηστικότητας για τον μηχανικό. Το όλο νόημα της μοντελοποίησης είναι η αναγωγή περίπλοκων φαινομένων σε εννοιακές μορφές που να μπορούν να υποστούν μεταχείριση χωρίς να λαμβάνονται ταυτόχρονα υπόψιν όλες οι λεπτομέρειες που διέπουν αυτά τα φαινόμενα. Αν τα μοντέλα είναι υπερβολικά απλά, δεν είναι αρκετά ακριβή ώστε να είναι και χρήσιμα. Αν είναι υπερβολικά περίπλοκα, δεν είναι αρκούντως πρακτικά για θεωρητική χρήση.
Τα μοντέλα αυτά είναι εκ φύσεως ατελή. Κι όμως, με κάποιο τρόπο, τα μοντέλα που αναπτύχθηκαν από τους μηχανικούς οδήγησαν στην επιτυχή κατασκευή αεριοστροβίλων, μεταφορικών πλοίων, μητρικών πλακέτων υπολογιστών, υποθαλάσσιων καλωδιώσεων οπτικών ινών, μαχαιροπήρουνων, τεχνητών λιπασμάτων, συσκευασιών γαλακτοκομικών, στυλό, βάσεων δεδομένων, μέσων κοινωνικής δικτύωσης, διαστημόπλοιων και τόσων και τόσων άλλων, χωρίς κανένα μοντέλο να περιγράφει πλήρως κάθε διάστασή τους. Αυτό συμβαίνει γιατί το engineering είναι κάτι πολύ παραπάνω από την απλή διαδικασία κατασκευής πραγμάτων ή μοντελοποίησής τους. Το engineering είναι επιστημονική διαδικασία, αλλά οι μηχανικοί είναι η αρνητική εικόνα των επιστημόνων. Σκοπός μας είναι ο έλεγχος των φαινομένων, για τον οποίο η μοντελοποίηση είναι απλά το μέσο. Για τους επιστήμονες, ο χειρισμός των φαινομένων είναι μέσο για τη βελτιστοποίηση των μοντέλων τους.
Το engineering είναι στον πυρήνα του μια διαδικασία μεσολάβησης της ανάδρασης μεταξύ μοντέλων και φαινομένων. Αυτή η ανάδραση επαναλαμβάνεται στο διηνεκές και πρέπει να καθοδηγείται σταθερά προς ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα. Ειδικευμένοι4 εργάτες άλλων επαγγελμάτων μπορεί να δουν κάτι γνώριμο σε αυτή τη συστημική προσέγγιση. Άλλωστε, οι επαγγελματίες σεφ, οι προπονητές αθλημάτων και οι νοσοκομειακοί δεν εφαρμόζουν κι αυτοί μια παρόμοια προσέγγιση των συνταγών, των αθλητικών στρατηγικών και της φροντίδας των ασθενών; Ασφαλώς και το κάνουν και έχουν πολύ περισσότερα κοινά με τους μηχανικούς απ’ όσο είναι εκ πρώτης όψεως εμφανές. Ωστόσο, αυτή η επαναλαμβανόμενη μεσολάβηση μεταξύ μοντέλου και φαινομένου για τους μηχανικούς υπόκειται σε φορμαλισμό, κανονικοποίηση και θεωρητικοποίηση σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό απ’ όσο σε άλλα επαγγέλματα εν γένει5. Η παρούσα εργασία έχει διττό σκοπό. Ο πρώτος είναι να τονιστεί ο δομικά υλικός πυρήνας της διαδικασίας του engineering και η συμβατότητά του με την κομμουνιστική προοπτική. Ο δεύτερος είναι να περιγραφεί η σχέση μεταξύ engineering, από την οπτική του ως διαδικασίας αφηρημένου χαρακτήρα αλλά και ως επαγγέλματος πραγματικών ανθρώπων, με το κομμουνιστικό σχέδιο.
Κοινωνικά Ζώα, Κοινωνικό Πλαίσιο
Όπως και σε κάθε άλλη μορφή συστημικής σκέψης, το ευρύτερο πλαίσιο είναι ύψιστης σημασίας στο engineering. Η ίδια η διαδικασία μοντελοποίησης είναι μια προσπάθεια μεσολάβησης συγκεκριμένων ιδιαιτεροτήτων του χωροχρόνου και της πρακτικής αναγκαιότητας απλοποίησης φαινομένων σε βαθμό να καταστούν διαχειρίσιμες έννοιες. Όπως και αν πραγματοποιηθεί αυτή η μεσολάβηση, ο πραγματικός κόσμος παραμένει αδιάφορος απέναντι στον πόλεμο που μαίνεται μεταξύ πιστότητας αναπαράστασης και χρησιμότητας στο πεδίο μάχης του μοντέλου. Η πραγματικότητα, το χωροχρονικό πλαίσιο, εκτείνεται πολύ πέρα από το καθαρά τεχνικό. Δεν υπάρχει πουθενά κανένα καθαρά τεχνικό φαινόμενο, παρά μόνο μέσα στα μοντέλα μας. Όλα τα τεχνικά ζητήματα είναι στην πραγματικότητα κοινωνικές ενδεχομενικότητες και η κοινωνική ενδεχομενικότητα είναι εκ φύσεως πολιτική. Το κοινωνικό πλαίσιο εντός του οποίου αναπτύσσονται και αξιοποιούνται τεχνολογίες είναι αδιαχώριστο, όχι μόνο από τον ποιοτικό χαρακτήρα της εκάστοτε τεχνολογίας, αλλά και από τα αποτελέσματα που αυτή η τεχνολογία θα επιφέρει στο κοινωνικό πεδίο. Αν το να είσαι μηχανικός είναι το να μεσολαβείς την ανάδραση μεταξύ μοντέλων και φαινομένων, τότε το ίδιο το engineering είναι η μεσολάβηση μεταξύ μοντέλων και της συνδυασμένης κοινωνικοτεχνικής ιδιαιτερότητας των φαινομένων εντός ενός κοινωνικού πλαισίου. Οι μηχανικοί, στην προσπάθειά μας να ελέγξουμε τον πραγματικό κόσμο, αναγκαζόμαστε διαρκώς να συμβιβαστούμε με έναν κόσμο που δεν μπορεί να περιγραφεί ποτέ επαρκώς από τα μοντέλα μας και ως εκ τούτου έναν κόσμο που δε θα μπορέσουμε ποτέ να ελέγξουμε πλήρως. Με άλλα λόγια, το να αλλάζεις τον κόσμο ως μηχανικός σημαίνει να δέχεσαι ότι τα φαινόμενα λειτουργούν σε επίπεδο αιτιότητας πέρα από την ικανότητά σου όχι μόνο να τα ελέγξεις πλήρως, αλλά και να αναπτύξεις καν μια πλήρως εμμενή κατανόησή τους. Σημαίνει επίσης να δέχεσαι ότι οι έννοιες που αναπτύσσουμε για τα εγκόσμια φαινόμενα καθορίζονται από το πλαίσιο εντός του οποίου διαμορφώνουμε μοντέλα για αυτά και ότι τα ίδια αυτά τα μοντέλα είναι αναπόσπαστα από τη διάδραση που έχουν αναγκαστικά με το ευρύτερο πλαίσιο.
Ως εκ τούτου, το engineering είναι μια μεθοδολογία που έχει καθαρά υλιστικό πυρήνα, ακόμα κι αν η τωρινή του ενσάρκωση ως αστική επιστήμη κάνει τους μηχανικούς να σκέφτονται και να συμπεριφέρονται σαν να μη συμβαίνει αυτό. Η μαρξιστική υλιστική αντίληψη ότι οι σκέψεις και οι συμπεριφορές του ατόμου είναι αδιαχώριστες από το εγγενώς κοινωνικό συγκείμενο εντός του οποίου υπάρχουν, αντανακλά την αντίληψη του engineering για τα τεχνικά μοντέλα ως αδιαχώριστα από το, ποτέ πλήρως προσβάσιμο, πλαίσιο εντός του οποίου περιγράφονται τα φαινόμενα. Τόσο ο κομμουνισμός όσο και το engineering, όντας ταυτόχρονα σχολές σκέψης και πρακτικής, είναι υποχρεωμένα να λειτουργούν στο ενδιάμεσο μεταξύ ενός περίπλοκου πλαισίου και της κατανόησης αυτού του πλαισίου, συγκεκριμένα μάλιστα απ’ τη σκοπιά της αλλαγής αυτού του πλαισίου. Το engineering ως σχολή σκέψης μπορεί να ξεπεράσει τον δομικά καπιταλιστικό χαρακτήρα του με το εργαλείο της επίμονης κριτικής στον ίδιο του τον εαυτό. Η λογική της μεσολάβησης μοντέλων και φαινομένων μπορεί να επεκταθεί έτσι ώστε να είναι απόλυτα συμβατή με έναν κομμουνιστικό υλισμό. Ο αστικός χαρακτήρας του engineering δε μπορεί να καταστραφεί μέσω ωμής δύναμης, αλλά μέσω του επίμονου ξετυλίγματος της μεθοδολογικής του αντίληψης, μιας αντίληψης που μπορεί να αναπτυχθεί πλήρως μόνο αφού υιοθετήσει κομμουνιστικό χαρακτήρα.
Το κομμουνιστικό σχέδιο επιδιώκει θεμελιωδώς να αναδιατάξει το κοινωνικό πλαίσιο εντός του οποίου ζουν τις ζωές τους οι άνθρωποι. Οι ζωές των ανθρώπων εξαρτώνται από το κοινωνικό πλαίσιο. Σκεφτόμαστε και δρούμε εντός πλαισίων καθορισμένων από ανθρώπινους και μη ανθρώπινους παράγοντες εξωτερικούς από τη φυσική μας υπόσταση, καθότι τα μέσα διαβίωσής μας είναι εξωτερικά ως προς εμάς. Αυτή η σχέση με τον εξωτερικό κόσμο, αυτός ο μεταβολισμός, μεσολαβείται όχι μόνο από υλικά εργαλεία και μηχανές, αλλά και από τις κοινωνικές συναρμογές που δομούν το πώς τα χειριζόμαστε. Η θεμελιώδης λογική του μεταβολισμού του σύγχρονου ανθρώπου με τον κόσμο έξω από αυτόν, δηλαδή της σύγχρονης παραγωγικής δραστηριότητας, είναι ο καπιταλισμός. Για να ελευθερώσουν την ανθρωπότητα από την υπαγωγή στην καπιταλιστική συσσώρευση, οι κομμουνιστές πρέπει να επαναθεμελιώσουν αυτή την παραγωγική δραστηριότητα σε νέες βάσεις ανθρώπινης ευημερίας και συνεργασίας, αντί για τις τωρινές του κέρδους. Αυτό το μεταβολικό σύστημα περιέχει και καθορίζεται από τον παγκόσμιο βιομηχανικό μηχανισμό μέσω του οποίου παράγονται τα περισσότερα από τα αγαθά σήμερα. Η αναδιάταξη αυτής της παγκόσμιας μηχανής, ώστε να λειτουργεί στην υπηρεσία της ανθρωπότητας και όχι του καπιταλισμου, απαιτεί κομμουνιστές μηχανικούς. Οι μηχανικοί όχι μόνο ενσαρκώνουν μια σημαντική συγκέντρωση της τεχνικής ειδίκευσης που είναι απαραίτητη για αυτό το σκοπό, αλλά διακατέχονται ήδη και από μια μεθοδολογία που εφόσον αναδομηθεί στη βάση του λανθάνοντος υλισμού της, θα είναι και συμμέτοχη σε αυτή την αναδιάταξη.
Παρότι ο επιστημολογικός χαρακτήρας του engineering είναι βαθιά συμβατός με την κομμουνιστική αντίληψη για τον κόσμο, οι μηχανικοί ως άτομα φυσικά δεν είναι εξ ορισμού κομμουνιστές. Η αντίληψη πως όλα τα τεχνικά θέματα είναι στην πραγματικότητα κοινωνικά θέματα και ως εκ τούτου πολιτικά θέματα μοιάζει τραβηγμένη για αυτούς, που είναι συνηθισμένοι στο σαφή εννοιακό διαχωρισμό μεταξύ της τεχνικής και της κοινωνικής σφαίρας. Στον καπιταλισμό το κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο εντός του οποίου ένας μηχανικός μεσολαβεί μοντέλα και φαινόμενα είναι κατά κανόνα θολό για αυτόν. Οι κοινωνικές σχέσεις που θέτουν σε λειτουργία το σύνολο της παγκόσμιας βιομηχανίας παραγνωρίζονται από μια μεθοδολογία engineering που έχει εργαλεία για να αντιμετωπίζει κυρίως μη ανθρώπινες μηχανές και διεργασίες. Τόσο το σταθερό όσο και το εν κυκλοφορία κεφάλαιο εμφανίζονται απλά ως παραλαβές στη ράμπα φορτοεκφόρτωσης, με την άφιξή τους να μην καταδεικνύει τίποτε περισσότερο από τα έξοδα που έκανε το τμήμα προμηθειών για να τα αποκτήσει: ο διεθνής καταμερισμός εργασίας που δημιουργεί τα βιομηχανικά εμπορεύματα κρύβεται πίσω από ένα απλό δελτίο αποστολής. Το ίδιο συμβαίνει ακόμα κι όταν ένας μηχανικός πρέπει να εφαρμόσει τη μέθοδό του σε μια εργασιακή διαδικασία. Εργάτες από σάρκα και αίμα, κοινωνικά ζώα εντός κοινωνικού πλαισίου, εμφανίζονται στα μοντέλα απλώς και μόνο ως μεταβλητό κεφάλαιο. Γιατί τι είναι η εργατική δύναμη αν όχι εμπόρευμα; Ε λοιπόν κόντρα στις υποθέσεις των καπιταλιστών και των χρήσιμων ηλίθιων οικονομολόγων τους, η εργατική δύναμη είναι το κεντρικό εμπόρευμα από το οποίο εξαρτάται το σύνολο του καπιταλισμού. Απλώς, οι κοινωνικές διατάξεις που διέπουν την εργασία, που επί της ουσίας διέπουν το σύνολο της κοινωνίας, θεωρούνται δεδομένες.
Οι διαδικασίες της ανθρώπινης εργασίας μετατρέπονται σε μηχανικές διεργασίες: για παράδειγμα, μια βιομηχανικη διεργασία μπορεί να μοντελοποιηθεί ως μια σειρά λειτουργιών, με επιστημονικά καθορισμένες εισόδους και εξόδους των πραγματικών μηχανων που βρίσκονται στο εργοστάσιο. Η εργασιακή δύναμη δεν είναι παρά μια ακόμα μηχανή ανάμεσα σε πολλές άλλες, μια μηχανή που έχει καταστεί εξίσου διαχειρίσιμη και προβλέψιμη όσο κάθε άλλη. Ακόμα και η εξειδικευμένη εργασία αντιμετωπίζεται με τον ίδιο τρόπο. Η εργασία ενός ειδικευμένου τεχνικού όχι απλώς βρίσκεται υπό τη μόνιμη απειλή εξορθολογισμού6, αλλά επίσης θεωρείται ως μια μηχανική διεργασία με ελεγχόμενες εισόδους και εξόδους, αν και πιο περίπλοκη απ΄τις συνηθισμένες. Το γεγονός ότι η διοίκηση και οι μηχανικοί αναγνωρίζουν αυτή την εργασία ως υψηλής ειδίκευσης δεν αποτελεί κάποια απρόθυμη παραχώρηση του ελέγχου επί τον εισόδων και τον εξόδων της διεργασίας. Αντίθετα, καταδεικνύει ότι οι ειδικευμένοι τεχνικοί είναι ικανοί να παράγουν με συνέπεια τις ίδιες εξόδους από ευμετάβλητες ή πολύ περίπλοκες εισόδους. Ο υψηλότερος μισθός και η αυξημένη αυτονομία του ειδικευμένου τεχνικού συγκριτικά με τον απλό εργάτη της γραμμής παραγωγής είναι ένα μέσο διασφάλισης αυτής της αξιοπιστίας, που προσομοιάζει με αυτήν μιας μηχανής. Η περιπλοκότητα είναι πάντα ακριβή στη διαχείρισή της και όταν δεν αρκεί μια μηχανή για αυτήν, τότε αναλαμβάνει τη διαχείριση ένας εργάτης που πληρώνεται για να λειτουργεί ως μηχανή. Το σύνολο της εργασιακής δύναμης, ανεξαρτήτως ειδίκευσης, γίνεται συμβατή με τις βιομηχανικές διεργασίες μόνο όταν καταστεί εμπόρευμα εξίσου διαχειρίσιμο, ελεγχόμενο και εναλλάξιμο με οποιοδήποτε άλλο. Εδώ είναι που το engineering πλήττεται περισσότερο από αυτό που ο Μαρξ αποκάλεσε φετιχισμό του εμπορεύματος: την απόκρυψη των κοινωνικών σχέσεων κάτω από το παρουσιαστικό μιας κοινωνίας που αποτελείται από σχέσεις μεταξύ μη ανθρώπινων αντικειμένων, όπως το χρήμα και τα εμπορεύματα. Ο φετιχισμός του εμπορεύματος είναι βαθιά ενσωματωμένος στους μηχανικούς, καθότι η εμπορευματική παραγωγή είναι η κάμινος που κυοφόρησε το σύγχρονο engineering. Ο εγγενής καπιταλιστικός του ρόλος είναι ακριβώς να πραγματοποιεί το φετιχισμό του εμπορεύματος: λειτουργώντας αδίστακτα ως εαν αυτός να ήταν η πραγματικότητα, τον καθιστά πραγματικότητα. Το άτοπο αυτής της αυταπάτης θα είναι και η πτώση της: η αναπόδραστη τροχιά του engineering, όπως και του καπιταλισμού ευρύτερα, είναι η αυτοϋπονόμευσή του μέσω του εμμενούς ξεδιπλώματος των ίδιων του των λειτουργιών. Αυτόν ακριβώς τον ρόλο που του έχει αποδοθεί πρέπει να καταστρέψουν οι κομμουνιστές, καθότι κρατά το engineering και την ανθρώπινη κοινωνία ευρύτερα στο αξιολύπητο στάδιο της προνύμφης.
Τα αποτελέσματα της διαδικασίας engineering στον πραγματικό κόσμο, όπως και οι κοινωνικές σχέσεις που αποκρύπτονται στη διαδικασία μοντελοποίησης, έχουν μια αναπόφευκτα πολιτική διάσταση. Για να αποκτήσει το engineering συγκεκριμένα κομμουνιστικό χαρακτήρα, θα πρέπει όσοι το εφαρμόζουν να κάνουν δύο πράγματα. Πρώτον, να επεκτείνουν το εύρος των φαινομένων προς μοντελοποίηση, πέρα από το καθαρά τεχνικό επιφαινόμενο, στο πεδίο των κοινωνικών σχέσεων. Δεύτερον, οι μηχανικοί θα πρέπει να υιοθετήσουν ως σκοπό τη διάλυση του καπιταλισμού, προς όφελος ενός κοινωνικού συστήματος στο οποίο η παραγωγή θα είναι μια συνειδητή συλλογική διαδικασία, ικανή να μοντελοποιεί και να λαμβάνει υπόψη φαινόμενα σε όλο το εύρος από το προσωπικό ως το παγκόσμιο. Κάνοντας το πρώτο χωρίς το δεύτερο, καταλήγεις να εφαρμόζεις την αντεπαναστατική τέχνη του καπιταλιστικού τεχνοκρατικού κυβερνητισμού. Το να κάνεις το δεύτερο χωρίς το πρώτο είναι απλά αναποτελεσματικό.
Software Engineering
Οι μηχανικοί των παραδοσιακών7 ειδικοτήτων, δηλαδή μηχανολόγοι, ηλεκτρολόγοι, χημικοί και πολιτικοί μηχανικοί, τείνουν να διαφωνούν ως προς το αν το software engineering είναι «πραγματικό» engineering. Πρόκειται για κάπως ανούσιο ερώτημα, το οποίο ωστόσο πιάνει το γεγονός πως κάτι είναι πράγματι διαφορετικό στο software engineering. Οι πιο χυδαίες κριτικές υποστηρίζουν απλά ότι οι μηχανικοί λογισμικού δε «λερώνουν τα χέρια τους». Μια πιο εκλεπτυσμένη, αλλά συχνά εξίσου συναισθηματικά φορτισμένη, εκδοχή αυτής της κριτικής μπορεί να υποστηρίζει ότι οι μηχανικοί λογισμικού δε δουλεύουν με «φυσικά» συστήματα, ότι το πεδίο του λογισμικού είναι κατηγορηματικά διαφορετικό από μια ηλεκτρονική πλακέτα ή ένα κιβώτιο ταχυτήτων. Αν όμως αυτά είναι τα κριτήρια που κρίνουν τι κάνει κάποιον «πραγματικό» μηχανικό ή όχι, τότε πολλά άτομα με υπόβαθρο παραδοσιακών ειδικοτήτων θα αποκλείονταν βάσει του ότι η δουλειά τους δεν καταπιάνεται άμεσα με φυσικά συστήματα. Αυτό μπορεί να οφείλεται είτε στην ορθολογικότητα του καταμερισμού εργασίας είτε στο ότι η διαχείριση περίπλοκων τεχνικών συστημάτων απαιτεί συχνά υπόβαθρο μηχανικού, αλλά δεν περιλαμβάνει απαραίτητα άμεση επαφή με τα εν λόγω συστήματα. Επιπλέον, δε θα μπορούσε να αποκλείσει μηχανικούς λογισμικού που αναπτύσσουν κώδικα σχεδιασμένο ώστε να διαχειρίζεται φαινόμενα σε αδιαμφισβήτητα «φυσικό» επίπεδο, όπως η κινησεολογία ενός ρομπότ. Παρόλο που μέρος του gatekeeping γύρω από το τι συνιστά «πραγματικό» engineering και τι όχι μπορεί να αποδοθεί σε απλή μνησικακία για τις μισθολογικές αποκλίσεις8, υπάρχει ένας λογικός πυρήνας αλήθειας στην κατηγορία ότι υπάρχει κάτι διαφορετικό στο λογισμικό.
Η διαφορά έχει σε μεγάλο βαθμό να κάνει με το ρόλο της χρήσης αφαιρέσεων και του τι πρέπει να αντιπαρατίθεται σε τέτοιες αφαιρέσεις στο πεδίο του λογισμικού. Το ίδιο το λογισμικό είναι μια πολύ υψηλού βαθμού αφαίρεση. Το φυσικό φαινόμενο της ροής ηλεκτρονίων9 γύρω από τρανζίστορ μετατρέπεται αφηρημένα σε δυαδικό σύστημα, που μετατρέπεται αφηρημένα σε γλώσσα μηχανής, η οποία έπειτα μετατρέπεται αφηρημένα σε μυριάδες γλώσσες προγραμματισμού, ανάλογα την εφαρμογή και τις ανάγκες του προγραμματιστή. Οι ίδιες οι γλώσσες προγραμματισμού μπορεί να έχουν εξειδικευμένες συναρτήσεις και βιβλιοθήκες, αναπτυγμένες και αξιοποιούμενες από τον προγραμματιστή για να φτάσει αφηρημενα σε ακόμα υψηλότερα επίπεδα χειρισμού. Η χρησιμότητα του λογισμικού έγκειται στο ότι είναι εξαιρετικά δεκτικό στην αφαίρεση και την αναπροσαρμογή. Είναι σχετικά εύκολο να παραχθεί πολύ υψηλός αριθμός επιπροστιθέμενων επιπέδων αφαίρεσης, όλο και πιο διαχωρισμένων από αυτό που περιγράφουν ή ελέγχουν. Ο μηχανικός λογισμικού, όταν έρχεται αντιμέτωπος με μη συνεργάσιμα φαινόμενα (downstream software, συμπεριφορά χρήστη, καθυστέρηση hardware κ.ο.κ.), μπορεί να επινοήσει επιπλέον λογισμικό ικανό να αντιμετωπίσει τέτοιες ενδεχομενικότητες σε υψηλό επίπεδο αφαίρεσης, αντί να εισάγει λύσεις στο επίπεδο του καθαυτό φαινομένου. Αντί δηλαδή να εξαναγκαστεί από το φαινόμενο σε προσγείωση από το επίπεδο του μοντέλου σε αυτό της πραγματικότητας, μπορεί απλά να ανέβει ακόμα ψηλότερα, ακόμα πιο μακριά. Μπορεί να φτάσει μια τροχιακή ταχύτητα τέτοια, ώστε όλη η δουλειά να εκτελείται σε στρατοσφαιρικά στρώματα υψηλής αφαίρεσης, όλα εντός των δυνατοτήτων διαχείρισης του IDE10 του. Νιώθει θεός. Είναι μεθυστικό συναίσθημα. Εύκολα μπορεί να αναπτυχθεί η ψευδαίσθηση απόλυτου ελέγχου, αχαλίνωτης κυριαρχίας επί του μέσου εργασίας, αρκεί να μην κοιτάξει ποτέ κάτω. Όπως και στην πραγματική μέθη, η ευφορία αποκτάται με αντάλλαγμα κάτι άλλο. Μπορεί πάντα να διαγράψει ακόμα πιο μακρινή τροχιά, αλλά ποτέ δε μπορεί να φτάσει στην ταχύτητα διαφυγής. Η έκσταση του απόλυτου ελέγχου έρχεται με κόστος την πιστότητα στον πραγματικό κόσμο. Οι αφαιρέσεις γίνονται όλο και λιγότερο χρήσιμες για την παραγωγή πραγματικής αλλαγής. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με τους κλασσικούς μηχανικούς, για τους οποίους η παραγωγή αφαιρέσεων διαχωρίζεται πολύ δυσκολότερα από το φαινόμενο που προσεγγίζουν. Η βαρυτική έλξη των φυσικών φαινομένων παραείναι ισχυρή για τους παραδοσιακούς μηχανικούς. Εξαναγκάζονται να κοιτάνε διαρκώς κάτω.
Υπάρχουν, φυσικά, διαβαθμίσεις. Η μεσολάβηση διαφορετικών επιπέδων αφαίρεσης με τη μορφή στοιβαζόμενων μερών λογισμικού είναι προφανως εξίσου δύσκολη, επιρρεπής σε εκπλήξεις και καταστασιακές ενδεχομενικότητες με την αφαιρετική μέθοδο των παραδοσιακών μηχανικών. Είναι σύνηθες να αποδίδεται κάθε είδους ανάπτυξη κώδικα στο software engineering, αλλά λανθασμένο. Στην εργασία στον κλάδο της πληροορικής, οι μηχανικοί λογισμικού είναι οι πλέον εκπαιδευμένοι να αντιστέκονται ση μεθυστική γοητεία της βουτιάς στη βαθιά αφαίρεση. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με τους developers, οι οποίοι με λιγότερη σχετική εκπαίδευση, εμπειρία ή πειθαρχία, πέφτουν εύκολα σε αυτή την παγίδα. Καλοί μηχανικοί λογισμικού είναι αυτοί που είναι ειδικοί στο να αντιστέκονται σε αυτή την παρόρμηση. Ωστόσο, είναι αδιαμφισβήτητο ότι έχουν μακράν περισσότερη ευελιξία στο χειρισμό του μέσου εργασίας τους απ’όσο οι παραδοσιακοί μηχανικοί και άρα ο πειρασμός είναι πάντα παρών. Αυτή η ευελιξία μειώνεται όσο περισσότερο προσεγγίζει η χρήση αφηρημένων εννοιών από το μηχανικό λογισμικού τα πραγματικά φαινόμενα της κίνησης των ηλεκτρονίων μέσα σε καλώδια και τρανζίστορ, των ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων στο χώρο ή της ενεργοποίησης φυσικών μηχανισμών. Όσο πιο κοντά στο πεδίο των φυσικών φαινομένων βρίσκεται η μέθοδος της αφαίρεσης, τόσο περισσότερο αποτελεί αντικείμενο παραδοσιακού μηχανικού11.
Να Σκεφτόμαστε Ως Κομμουνιστές Μηχανικοί
Κάθε επιχείρημα που αναπτύχθηκε ως εδώ δεν είναι παρά άχρηστη ομφαλοσκόπηση, αν δεν χρησιμοποιηθεί για τη διεύρυνση του κομμουνιστικού σχεδίου. Πρότασή μου είναι οι κομμουνιστές να σκέφτονται περισσότερο ως μηχανικοί. Η ομορφιά της μεθόδου του engineering, της μεσολάβησης αφαίρεσης και φαινομένων προς έναν επιθυμητό σκοπό, έγκειται στο ότι ο μηχανικός εξαναγκάζεται να παραμένει πιστός στον κόσμο ως έχει, όχι απλά όπως θα ήθελε να είναι. Και παρότι ταιριάζει καλά σε τεχνικά θέματα, η μέθοδος είναι χρήσιμη και για κάθε είδους κομμουνιστική δραστηριότητα.
Για να μπορείς να δρας και επίκαιρα και αποτελεσματικά, πρέπει να κατανοείς τον κόσμο που προσπαθείς να αλλάξεις και τον τρόπο με τον οποίο αντιδρά στις πράξεις σου. Για παράδειγμα, το να κατανοείς τις συλλογικές αδικίες που υφίστανται οι συνάδελφοί12 σου δεν απέχει πολύ από το να αναλύεις κάποιο υποσύστημα ενός αεριοκινητήρα. Ξεκινάς με ένα προσεγγιστικό μοντέλο και μετά το εφαρμόζεις στην πραγματικότητα για να το βελτιώσεις. Μπορείς να ξεκινήσεις μιλώντας με τους συναδέλφους που το ένστικτό σου λέει ότι είναι πιο δεκτικοί στην ιδέα της εργατικής εξουσίας. Ανάπτυξε με σεμνότητα την ικανότητα να κατανοείς ποιός έχει ποιά γνώμη και γιατί. Επανατροφοδότησέ την πίσω στο μοντέλο σου για τη γενική εργατική δυσαρέσκεια. Χρησιμοποίησε όσα έμαθες για να αξιολογήσεις όσα ήδη γνώριζες. Αξιοποίησέ τα ώστε να μιλάς αποτελεσματικότερα στους άλλους συναδέλφους σου, προκειμένου να τους βοηθήσεις να δουν μια σύνδεση μεταξύ της δικής τους δυσαρέσκειας και μιας δυνητικής συλλογικής ισχύος. Ανακάλυψε ποιός ανταποκρίνεται καλύτερα σε τι και γιατί. Άκου προσεκτικά, μάθε και μη φοβηθείς αν οι συνάδελφοί σου δεν συμπεριφερθούν σαν το στερεότυπο που έχεις στο κεφάλι σου για το βιομηχανικό εργάτη που κάθεται στις μεταλλικές δοκούς των οικοδομών φορώντας τραγιάσκα και φόρμα εργασίας με τιράντες. Ανανέωσε το μοντέλο σου. Οργανώστε μικρές συλλογικές δράσεις μαζί. Γιορτάστε τις νίκες σας αλλά περάστε από κόσκινο τις ήττες σας μέχρι να πάρετε κάθε δυνατό μάθημα απ’αυτές. Συνέχισε να ανανεώνεις το μοντέλο σου. Δες το να εξελίσσεται σε επεξεργασμένες τακτικές και στρατηγική. Οργανώστε μεγαλύτερες δράσεις. Οικοδομήστε μια κουλτούρα οργάνωσης, ανεξάρτητη από τη διοίκηση. Μοιραστείτε αυτό το μοντέλο με άλλους κομμουνιστές και κομμουνίστριες ώστε να το προσαρμόσουν στους δικούς τους αγώνες. Στο χώρο δουλειάς, στο οδόφραγμα, στη διαδήλωση, στην ομάδα μελέτης, ακόμα και στην απλή καθημερινή μάχη για το να υπάρχεις εντός αυτής της καπιταλιστικής κόλασης, μόνο διαμέσου αυτής της μεσολάβησης μοντέλων και φαινομένων έχει ελπίδα να νικήσει μια συλλογική ισχύς ικανή να θέσει κομμουνιστική εναλλακτική. Τα άτομα, οι κοινωνικές δυναμικές, οι πρακτικές και τα γεγονότα μπορούν να αντιμετωπιστούν σαν τις θερμικές ιδιότητες ενός εναλλάκτη θερμότητας ή την κραδασμική συμπεριφορά περιστρεφόμενων πτερυγίων τουρμπίνας. Όλα αυτά δεν είναι παρά ενδεχομενικά φαινόμενα που μπορούν να μοντελοποιηθούν, ποτέ τέλεια, αλλά επαρκώς, προς όφελος της μεταχείρισής τους προς το σκοπό σου.
Αυτή η μέθοδος δεν αποτελεί καινοτομία. Πληθώρα έξυπνων κομμουνιστών και κομμουνιστριών έχουν λειτουργήσει με αυτό τον τρόπο από τον καιρό του ίδιου του Μαρξ ως σήμερα. Η επιστήμη της αξίας, που βρίσκεται στην κριτική του Μαρξ στην πολιτική οικονομία, παραμένει μια από τις πιο εκλεπτυσμένες και επίκαιρες εφαρμογές κομμουνιστικής μοντελοποίησης του καπιταλισμού, με σκοπό να εφοδιάσει καλύτερα την πάλη για τη διάλυσή του. Όπως και το ίδιο το engineering, ο κομμουνισμός ως κίνηση είναι συλλογική και θεμελιωδώς κοινωνική υπόθεση. Τα μοντέλα, υπό μορφή θεωρίας, αναπτύσσονται και τεστάρονται εμπειρικά, αναλυτικά ή μέσω άμεσης πάλης. Η θεωρία αναπτύσσεται, επαναξιολογείται, αμφισβητείται ή απορρίπτεται. Οι θεωρίες μας για τον κόσμο και για τις πρακτικές μας που έχουν σκοπό να τον αλλάξουν δεν πρέπει ποτέ να απέχουν πολύ οι μεν απ’τις δε και οφείλουν να παραμένουν σε συνεχή διάλογο μεταξύ τους. Οι κομμουνιστές κι οι κομμουνίστριες επιβάλλεται να σκέφτονται σαν μηχανικοί και να έχουν πάντα κατά νου την αλληλεξάρτηση μοντέλων και φαινομένων.
Το Engineering Είναι Διαδικασία, Οι Μηχανικοί Είναι Απλά Άνθρωποι
Οι κομμουνιστές και οι κομμουνίστριες επιδιώκουν να αναδιατάξουν σε θεμελιακό επίπεδο τον παραγωγικό μηχανισμό του ανθρώπινου μεταβολισμού. Αυτή η αναδιάταξη13 θα είναι απαραίτητα και κοινωνική και τεχνική, γιατί η ίδια η διάκριση μεταξύ κοινωνικού και τεχνικού είναι μυστικοποίηση που διατηρείται εν ισχύ από το φετιχισμό του εμπορεύματος στην καπιταλιστική κοινωνία. Ωστόσο, ο καπιταλισμός τείνει να συγκεντρώνει την τεχνογνωσία συγκεκριμένα στο παραγωγικό εργατικό δυναμικό, τμήμα που απομειώνεται διαρκώς σε σχέση με τον σύνολο προλεταριακό πληθυσμό14. Επιπλέον, εντός του παραγωγικού δυναμiκού η τεχνογνωσία διαστρωματώνεται με μυριάδες τρόπους, κάτι που έχει βαθιές προεκτάσεις για αυτή τη διαδικασία αναδιοργάνωσης15. Οι μηχανικοί, που εδράζονται στην κορυφή αυτής της διαστρωμάτωσης τεχνογνωσίας, έχουν θέση-κλειδί για κάθε πολιτικό σχέδιο που έχει στόχο την αναδιάταξη της κοινωνίας σε κοινωνικο-τεχνικό επίπεδο. Αυτή η διαδικασία απαιτεί μοντέλα που αναπτύσσονται σύμφωνα με τις ανθρώπινες ανάγκες και το πώς αυτές θα ικανοποιηθούν. Χρειάζονται επιπλέον μοντέλα του υπάρχοντος παραγωγικού και διανεμητικού δυναμικού και του πώς αυτό θα μπορούσε να αναδιαταχθεί. Οποιοσδήποτε επαναστατικός μετασχηματισμός θα είναι σίγουρα ταραχώδης και πιθανότατα θα ανατρέπει προκαταρκτικά μοντέλα σχεδόν όσο γρήγορα εμφανίζονται. Μια τέτοια αναδιάταξη δε γίνεται να προκύψει από στρατιωτικά παραγγέλματα ανώτατων στρατηγών προς άνευ όρων πειθήνιους στρατιώτες. Είναι διάλογος, αλλά όχι διάλογος μεταξύ προϊστάμενου και υφιστάμενου, σαν αυτόν που έχουν συνηθίσει πολλοί μηχανικοί. Τα ίδια τα φαινόμενα που θα μοντελοποιούνται, όντας σε τελική ανάλυση κοινωνικά, είναι φορείς ανθρώπινων φωνών. Σκοπός δεν είναι να υποταχθεί η κοινωνία σε έλεγχο από τους μηχανικούς, αλλά να αγκαλιαστεί πλατιά ο βρόγχος μεσολάβησης μεταξύ φαινομένων και μοντέλων, έτσι ώστε η διάκριση μεταξύ σχεδιαστή και υλοποιητή να καταστεί περιττή16. Με άλλα λόγια, σκοπός είναι η οικοδόμηση ευέλικτων και ανθεκτικών συστημάτων που θα ανταποκρίνονται σε ένα πλατύ εύρος συμπεριφορών, που εξαρτώνται από παράγοντες που οι κομμουνιστές και οι κομμουνίστριες δε μπορούν πάντα να ελέγξουν. Αυτό δε μπορεί να έρθει μέσω τυφλής και άνευ όρων διάλυσης: οι κομμουνιστές και οι κομμουνίστριες οφείλουν να διασφαλίσουν ότι το αποτέλεσμα θα είναι κομμουνιστικού χαρακτήρα. Κατά την εφαρμογή αυτής της αποξήλωσης του καπιταλισμού και οικοδόμησης μιας πραγματικά ανθρώπινης κοινωνίας, που θα διέπεται από την αρχή της ανθρώπινης ευημερίας πάνω από κάθε μορφή κοινωνικής διαμεσολάβησης, οι κομμουνιστές και οι κομμουνίστριες οφείλουν να επιφέρουν τη γενίκευση μιας συγκεκριμένα κομμουνιστικής εκδοχής της μεθοδολογίας του engineering στη διοίκηση της κοινωνίας εν συνόλω.
Επομένως, οι μηχανικοί και το engineering είναι απαραίτητοι για αυτή τη διαδικασία αναδιάταξης, αλλά αυτό θέτει και πιθανές προκλήσεις. Η πρώτη είναι το ότι οι μηχανικοί, στην πορεία να γίνουν κομμουνιστές, μπορεί να δυσκολευτούν να ξεπεράσουν το νοητικό διαχωρισμό κοινωνικών και τεχνικών στοιχείων της κοινωνίας. Όντας συνηθισμένοι σε ένα τεχνικό καταμερισμό εργασίας όπου κατέχουν την υψηλότερη, ευγενέστερη θέση στην πυραμίδα, μπορεί να τους είναι δύσκολο να συλλάβουν μέτρα αναδιοργάνωσης ταυτόχρονα στο κοινωνικό και το τεχνικό πεδίο, αντί για μόνο στο δεύτερο. Η κατάργηση της διαστρωμάτωσης της τεχνογνωσίας είναι καθοριστικό στοιχείο ενός κομμουνιστικού προγράμματος παραγωγής, το οποίο δυνητικά θα παρεμποδίζεται από μηχανικούς που θα παίρνουν αποφάσεις που εκπορεύονται από αυτή τη διαστρωμάτωση και άρα την ενισχύουν.
Η δεύτερη πρόκληση, με αφηρημένους όρους, είναι η ανεπαρκής μεσολάβηση μεταξύ των μοντέλων και των φαινομένων που περιγράφουν. Αυτό θα μπορούσε να εκφραστεί υλικά ως σχέδια αναδιοργάνωσης και παραγωγής (μοντέλα) που δεν είναι πρακτικά εφαρμόσιμα ή που είναι δυσάρεστα για όσους θα πραγματοποιήσουν τη σχετική εργασία για την υλοποίησή τους (φαινόμενα). Αντί να επανατροφοδοτήσουν αυτή την ανεπάρκεια στο μοντέλο προκειμένου να αναπτύξουν ένα νέο, καλύτερα προσαρμοσμένο στον κομμουνιστικό στόχο, οι μηχανικοί αυτοί θα επέλεγαν να προσπαθήσουν να εξαναγκάσουν τα φαινόμενα να υπακούσουν στο μοντέλο. Μια πηγή αυτής της παρόρμησης είναι η προαναφερθείσα νοοτροπία που τους καλλιεργεί ο καπιταλιστικός καταμερισμός εργασίας, για την οποία η εργατική πειθαρχία των υφιστάμενων εργατών είναι η ίδια εργαλείο για την εξαγωγή των αποτελεσμάτων που προβλέπουν τα μοντέλα των μηχανικών. Μια άλλη είναι ότι κάποια μοντέλα engineering τείνουν να μη χρειάζονται πολλή διάδραση με φαινόμενα που διέπονται από αιτιότητες εκτός του ελέγχου του μηχανικού, κάτι αρκετά συνηθέστερο σε κάποιες μορφές software engineering17 σε σχέση με το κλασσικό engineering. Όπως προαναφέρθηκε, η επιστημική απόσταση μεταξύ μοντέλων λογισμικού και φυσικών φαινομένων μπορεί εύκολα να παρασύρει τον μηχανικό στο να θεωρήσει ότι μπορεί να διαχειριστεί κοινωνικοτεχνικά θέματα σε πολύ υψηλά επίπεδα αφαίρεσης χωρίς επαρκή μεσολάβηση μεταξύ των μοντέλων και των φαινομένων. Αυτοί οι μηχανικοί μπορεί να διολισθήσουν σε μια αντίληψη της κομμουνιστικής διαδικασίας αναδιάταξης ως εκτελέσιμου προγράμματος, φορτωμένου σε μια ντετερμινιστική μηχανή που το εκτελεί αυτόνομα. Κάτι τέτοιο μπορεί να πάρει τη μορφή άκαμπτων παραγωγικών στόχων ή λεπτομερών προκατασκευασμένων σχεδιαγραμμάτων, ανεπτυγμένα εκτός πλαισίου, που δε θα λαμβάνουν υπόψιν περιστασιακές ενδεχομενικότητες.
Το επίπεδο ολοκληρωτικού ελέγχου που έχουν πολλοί μηχανικοί λογισμικού επί του μέσου εργασίας τους δε θα υπάρχει στη μέθοδο που οι κομμουνιστές και οι κομμουνίστριες οφείλουν να βρουν για να αναδιαμορφώσουν την κοινωνικοτεχνική υποδομή σε κομμουνιστικό πλαίσιο. Αυτή η αναδιαμόρφωση θα έμοιαζε πιθανότερα πολύ περισσότερο με τον τύπο ελέγχου που έχουν οι παραδοσιακοί μηχανικοί επί των μέσων εργασίας τους, που υπόκεινται πολύ περισσότερη στην επιρροή ενδεχομενικοτήτων. Η κοινωνία, ακόμα και εκτός περιόδων επαναστατικών αναταραχών, δε μοιάζει καθόλου με ντετερμινιστική μηχανή που απλώς εκτελεί προκαθορισμένα προγράμματα διαχείρισης. Τα μοντέλα μας πρέπει να είναι προδιαμορφωμένα μόνο στο βαθμό που μας το επιτρέπουν τα φαινόμενα, η πραγματική κίνηση, καθώς κανείς μας δεν δρα, πόσο μάλλον σκέφτεται, εκτός του πλαισίου της κοινωνικής πραγματικότητας. Με τα λόγια του Μαρξ:
«O κομμουνισμός δεν είναι για μας μια κατάσταση που πρέπει να επιβληθεί, ένα ιδεώδες στο οποίο οφείλει να προσαρμοστεί η πραγματικότητα. Ονομάζουμε κομμουνισμό την πραγματική κίνηση που καταργεί την υπάρχουσα τάξη πραγμάτων. Οι όροι του απορρέουν από προϋποθέσεις που ήδη υπάρχουν».
Μετάφραση: Ηλίας Καλτσάς
Σημειώσεις
Στα ηλεκτρομαγνητικά περιστροφικά συστήματα, ο στάτορας είναι το σταθερό στοιχείο. Ο ρότορας περιστρέφεται γύρω από τον κεντρικό άξονα του στάτορα. Έτσι, η περιστροφική κίνηση μετατρέπεται σε ηλεκτρικό ρεύμα, στην περίπτωση της γεννήτριας, ή αντίστροφα στην περίπτωση του κινητήρα.
Η μοντελοποίηση τυρβώδους ροής ρευστών σε περίπλοκο γεωμετρικό περιβάλλον, ο τομέας της υπολογιστικής ρευστοδυναμικής (computational fluid dynamics, CFD), παραμένει αρκετά ατελής και αποτελεί αντικείμενο συνεχούς επιστημονικής έρευνας.
Τα τρισδιάστατα CAD (computer aided design) προγράμματα είναι το κυρίαρχο εργαλείο για το σχεδιασμό στοιχείων και συναρμογών που πρόκειται να κατασκευαστούν. Παραδείγματα επαγγελματικών προγραμμάτων είναι τα Solidworks, PTC Creo και Siemens NX.
Πολλά μπορούν να ειπωθούν για το πόσες λεπτές διαφορές παραλείπονται από τη χρήση των επιφανειακών όρων της «ειδικευμένης» και της «ανειδίκευτης» εργασίας. Εν γένει, ακόμα και αυτό που θεωείται «ανειδίκευτη» εργασία απαιτεί ικανότητες και εξειδικευμένες γνώσεις. Αυτές οι δύο ταμπέλες δεν αποτελούν απόλυτες αλήθειες, αλλά μάλλον υποκατάστατα για ένα φάσμα εργασιακής αυτονομίας του εργάτη και της απλούστευσης που αποδίδεται στην εργασία τους από τους καπιταλιστές που θέλουν να τους πληρώνουν λιγότερο. Το πόσο «ειδικευμενη» είναι κάποια εργασία μπορεί να γίνει και κατανοητό ως μέτρο του κόστους για την αναπαραγωγή των ικανοτήτων που απαιτεί. Επομένως το επίπεδο ικανότητας σε μια δουλειά λίγο έχει να κάνει με τον ποιοτικό της χαρακτήρα και πολύ παραπάνω με τον κοινωνικό της χαρακτήρα στην καπιταλιστική κοινωνία.
Πρόκειται ασφαλώς για γενίκευση. Η ορθολογικότητα της εργασίας του engineering είναι μια χαρά ικανή να παράξει άτομα μηχανικούς πολύ πιο ανίκανα και χωρίς κατανόηση αυτής της διαδικασίας απ’όσο ένας φούρναρης, ένας καπετάνιος, ένας τεχνίτης μηχανικός ή επαγγελματίας άλλης ειδικότητας που έχει παρόμοια μέθοδο με αυτήν και επαρκή εργασιακή αυτονομία.
Για μια σύντομη ανάπτυξη του ζητήματος, παραπέμπτω στην εργασία μου Present and Future of Engineers. Για μια πιο μακροσκελή ανάπτυξη, δείτε το Labor and Monopoly Capital: The Degradation of Work in the 20th Century” του Harry Braverman.
Όλοι οι άλλοι κλάδοι engineering που έχει νόημα να αντιπαρατεθούν ως προς το software engineering μπορούν πάνω κάτω να να ενταχθούν σε αυτό που περιγράφω ως παραδοσιακό ή κλασσικό engineering.
Αυτές οι αποκλίσεις ποικίλουν αναλόγως τον κλάδο και τον τόπο. Οι λεπτομέρειες αυτού του φαινομένου είναι εκτός του σκοπού της παρούσας εργασίας καθότι περιλαμβάνουν τεράστιο αριθμό παραγόντων που παίζουν ρόλο.
Στην περίπτωση της φωτονικής υπολογιστικής θα ήταν φωτόνιο, όχι ηλεκτρόνιο.
“Integrated Development Environment”, μια εφαρμογή λογισμικού που χρησιμοποιείται για τη διευκόλυνση συγγραφής και testing κώδικα λογισμικού.
Υπάρχουν τομείς engineering που ειδικεύονται στη διάδραση του λογισμικού με περισσότερο φυσικά φαινόμενα. Οι μηχανικοί υπολογιστών έχουν υβριδικό αντικείμενο μεταξύ αυτού των μηχανικών λογισμικού και των ηλεκτρολόγων μηχανικών. Η μηχανοτρονική είναι διασταύρωση του αντικειμένου των μηχανικών λογισμικού, των ηλεκτρολόγων και των μηχανολόγων μηχανικών.
Η οργάνωση στο χώρο δουλειάς είναι απλά μια μορφή κομμουνιστικής πρακτικής. Πρόκειται απλά για παράδειγμα, όχι για γενική συνταγή.
Κάποιοι θεωρητικοί αποκαλούν αυτή τη διαδικασία «κομμουνιστικοποίηση».
Παρόλο που ο Μαρξ ξεκαθάρισε με σαφήνεια αυτή τη δυναμική στον καιρό του, τ0 Smart Machines and Service Work του Jason Smith, το Broken Circle: Premature Deindustrialization, Chinese Capital Exports, and the Stumbling Development of New Territorial Industrial Complexes του Phil Neel και το 3ο και το 4ο τεύχος των Endnotes αποτελούν εξαιρετικές σύγχρονες πηγες για την κατανόησή της στο τωρινό πλαίσιο.
Βλέπε την εργασία μου Technical Expertise and Communist Production.
Αυτά τα ζητήματα αναπτύσσονται μερικώς στη σύντομη εργασία μου A Tale of Two Engineer-Artisans.
Προφανώς αυτό δεν περιγράφει όλους τους μηχανικούς λογισμικού.
Καρλ Μαρξ – Φρίντριχ Ένγκελς, Η Γερμανική Ιδεολογία.