10 προκαταρκτικές θέσεις για τον Τραμπ

Το κείμενο που ακολουθεί γράφτηκε από τον Ian Alan Paul το Γενάρη του 2017, με αφορμή την άνοδο του Donald Trump στην προεδρία των ΗΠΑ. Μεταφράστηκε και δημοσιεύτηκε σε ένα blog, με το οποίο καμία σχέση δεν διατηρούμε εδώ και πολύ καιρό. Θέλαμε να το διασώσουμε, αφού ακόμα διατηρεί τη διαύγεια και την ορμή που είχε όταν πρωτοδημοσιεύτηκε. Τα τελευταία γεγονότα του πλανόδιου θιάσου που παλεύει απεγνωσμένα να μετατρέψει σε φτηνή επιθεώρηση  τον επερχόμενο εμφύλιο στις ΗΠΑ, αποτέλεσαν μια καλή ευκαιρία.

Οι σημειώσεις στο τέλος του κειμένου είναι της αρχικής μετάφρασης. Συμπληρωματικά, παραθέτουμε μόνο το μεταφραστικό σημείωμα που συνόδευε τη δημοσίευση:

Κατά την απόδοση του κειμένου βρεθήκαμε μπροστά σε ένα δίλλημα. Για τις λέξεις virtual και virtuality, που χρησιμοποιεί συχνά ο συγγραφέας, έπρεπε να διαλέξουμε μεταξύ των μεταφράσεων «εικονικό / εικονικότητα» και «δυνητικό / δυνητικότητα».

Ήδη, στην πρώτη φράση του κειμένου, ο πειρασμός να χρησιμοποιήσουμε τη μετάφραση «δυνητική» ήταν μεγάλος. Είναι σίγουρο ότι αποδίδει καλύτερα σε τρέχουσα ορολογία, το νόημα της παραγράφου, με την ευθεία αναφορά σε μια έννοια «εικονικής πραγματικότητας» που συχνά καταλογίζεται στα social media. Από την άλλη, σε πολλά σημεία του κειμένου, θα ταίριαζε καλύτερα ο όρος «δυνητικότητα», μιας και αντιστοιχεί ευθέως στην κατάσταση πολλαπλότητας και σχετικότητας των μορφών ζωής που εμφανίζονται σήμερα στον κόσμο, σαλαμοποιούνται και αναπαράγονται από το εμπόρευμα, οι τελικές εικόνες τους υποτάσσουν τη φαντασία. Ιδού, όμως, η «εικόνα», ξανά.

Επιλέξαμε τους όρους «δυνητικό / δυνητικότητα», μένοντας πιστοί στις ελληνικές μεταφράσεις των Deleuze & Guattari, που υιοθετούν τη διάκριση μεταξύ δυνητικής και ενεργής πραγματικότητας. Επιλέγουμε, επίσης, ίσως με μια στριφνότητα, να μείνουμε πιστοί και στην αρχική μετάφραση του όρου virtual reality όταν εμφανίστηκε στα ελληνικά: αν και σήμερα επικρατεί ο όρος «εικονική πραγματικότητα», αρχικά ήταν «δυνητική πραγματικότητα».

Τελικά, αν και έχει σημασία να εξηγηθεί η επιλογή, πιστεύουμε ότι και οι δύο τρόποι να μεταφραστεί το αρχικό κείμενο είναι δόκιμοι. Αν σήμερα, σε κάθε κατάρρευση των λέξεων, των νοημάτων, του συμβολικού μας σύμπαντος, εισβάλλει παντού η λυσσαλέα σύγκρουση ανάμεσα στην εικονοφαντασιακή αντίσταση και τον τρόμο του Πραγματικού, μπορούμε να ισχυριστούμε ότι το δυνητικό δεν είναι εικονικό, και αντίστροφα;

10 προκαταρκτικές θέσεις για τον Τραμπ

1. Η εξουσία του Τραμπ είναι θεμελιακά δυνητική στη μορφή.

Πρότεινε αυτό, υποδήλωσε το άλλο, πες ψέματα για το χθες, ανακήρυξε το αναπόφευκτο αυτού που είναι να έρθει, υποχώρησε από μία θέση ενώ προχωράς σε δύο ακόμα, διάψευσε τον εαυτό σου, κάνε tweet για τον μεγαλύτερο δυνατό αριθμό ασήμαντων και αυθαίρετων πραγμάτων, πρόσβαλε, προκάλεσε, υποκρίσου ότι είσαι κίνημα, ποτέ μην απολογηθείς ή περιορίσεις τον εαυτό σου, κάνε υπαινιγμούς, σφύρα αδιάφορα, εμφανίσου ακίνητος, διεύρυνε τα υποθετικά σενάρια, εξάλειψε το θόρυβο, δημιούργησε αναστάτωση, συσκότισε την προβλεψιμότητα μέσα σε μια πυκνή ομίχλη δυνατότητας. Η εξουσία του Τραμπ εγείρεται όχι από ατομικές πράξεις αλλά από τον πολλαπλασιασμό δυνατών πράξεων.

2. Το να υπερασπίζεσαι αλήθειες εναντίον του Τραμπ σημαίνει να σφάλλεις εντελώς για το παρόν πεδίο της μάχης.

Οι δημοσιογράφοι και οι πολιτικοί είναι ανίκανοι να απαντήσουν στον Τραμπ, να αντισταθούν, να τον επικρίνουν με κάποιο νόημα, επειδή τον αντιμετωπίζουν ως κάτι μοναδικό και συνεκτικό, ενώ αυτός δρα πολλαπλά και χαοτικά. Έχουν στόχο να καταρρίψουν κάτι που ήδη είναι, ενώ ο Τραμπ έχει ήδη αποχωρήσει από το εδώ και τώρα προς κάθε αριθμό πραγμάτων που θα μπορούσε να είναι αντ’ αυτού. Ενώ όλοι είναι απασχολημένοι να υπερασπίζονται εύθραυστα καταφύγια αλήθειας, ο Τραμπ έχει εγκατασταθεί στο χρυσό παλάτι του, χτισμένο στο θεμέλιο ενός απαστράπτοντος «τι θα συνέβαινε αν…».

3. Καθώς ο Τραμπ επελαύνει, ό,τι ήταν δυνατό να φανταστούμε, επιτρεπτό ή εφικτό για τη Δεξιά θα πολλαπλασιάζεται σε κάθε κατεύθυνση και πάνω σε κάθε άξονα.

Στη γαλαρία ενός λεωφορείου, σαν ένα μικρό σχολιαρόπαιδο, ο Τραμ πετά βίας μπορεί να περιορίσει τον ενθουσιασμό του καθώς περιγράφει πώς μπορεί «να τις γραπώσεις από το μουνί». Λέξεις που συνηθιζόταν να είναι μόνο ψιθυριστές, σιγά-σιγά επανεμφανίζονται σε καθημερινές συζητήσεις με μια επικίνδυνη γοητεία. Νέα παιδιά σε κολεγιακές εστίες παραπονιούνται για την γενοκτονία των λευκών. Σβάστικες ταγκάρονται σε πόρτες αχυρώνων και σπιτιών. Οικογένειες παίρνουν πρωινό στην τραπεζαρία με καλυμμένα τουφέκια να κρέμονται από τους ώμους τους. Η Δεξιά, νιώθοντας απελευθερωμένη επιτέλους από την φιλελεύθερη πολιτική ορθότητα, τη διαπόμπευση από τις φεμινίστριες, την ενοχή των λευκών, την ακαδημαϊκή κριτική, τις αναφορές στα ΜΜΕ και κάθε είδος πιεστικού ελέγχου εν γένει, ονειρεύεται πλέον τη γέννηση νέων κόσμων που μοιάζουν με τους φανταστικούς παλιούς.

4. Η Αριστερά, διαισθανόμενη φασισμό στον ορίζοντα, υποχωρεί υπερασπιζόμενη τα τείχη της φιλελεύθερης δημοκρατίας, αποβλακωμένη στον πυρετό του παρόντος.

«Μην κανονικοποιείτε αυτό το πράγμα! Ελέγξτε την εμπλοκή της Ρωσίας! Οργανωθείτε για τις ενδιάμεσες εκλογές! Ξεκινήστε προτάσεις μομφής! Μειώστε τους φόρους! Το σύνταγμα πρέπει να το υπερασπιστούμε με κάθε τρόπο!» Αυτά είναι τα αγωνιστικά δάκρυα της φιλελεύθερης Αριστεράς που βρίσκει παρηγοριά σε ένα ασυμβίβαστο παρελθόν, τον ανακλαστικό καθρέφτη της «παραδοσιακής Αμερικής» της Δεξιάς. Είναι μια Αμερική χωρίς το Γκουαντάναμο. Μια Αμερική όπου ποτέ δεν πέταξαν drones. Μια Αμερική χωρίς εκτελέσεις από την αστυνομία. Είναι μια αμερικάνικη δημοκρατία με ακαταμάχητη πορεία προς τη δικαιοσύνη. Είναι μια Αμερική που δεν υπάρχει. Στην τρομακτική σκιά της δυνητικότητας του Τραμπ, η Αριστερά ψάχνει την ασφάλεια στους ίδιους θεσμούς που έκαναν εφικτή την ύπαρξή της.

5. Η δυνητικότητα του Τραμπ είναι η δυνητικότητα του κεφαλαίου

Ο Τραμπ είναι το avatar της νεοφιλελεύθερης εξέγερσης ενάντια στις φιλελεύθερες δυνάμεις που έχουν ιστορικά προσπαθήσει να μαλακώσουν, να επιβραδύνουν, να εξανθρωπίσουν και να χειριστούν τον καπιταλισμό. Είναι η υπεραιχμή, ο αφρός ενός κύματος απεδαφικοποίησης, το -μαυρισμένο με σπρέι [1]- όριο του παγκόσμιου κεφαλαίου. Είναι η -καλυμμένη με περουκίνι- μολυσματική μετάδοση η οποία θα φέρει επιτέλους την καπιταλιστική κρίση, που ως τώρα έμεινε κατά κύριο λόγο περιορισμένη στον Παγκόσμιο Νότο, στον Παγκόσμιο Βορά. Τόσο για τον Τραμπ όσο και για το κεφάλαιο, τα όρια υπάρχουν μόνο για να ξεπεραστούν, η επιτυχία σημαίνει επιτυχία με κάθε κόστος και κάθε τι που υπάρχει, υπάρχει μόνο για να το πάρουν όσοι έχουν το θάρρος και την ευφυΐα να το τολμήσουν. Δεν είναι ποτέ ζήτημα του αν κάτι είναι δυνατό, αλλά μάλλον του ποια υπέρβαση χρειάζεται για να το κάνεις δυνατό.

6. Μόνο τα μέρη του κράτους που είναι απολύτως απαραίτητα για την υπεράσπιση του πλούτου θα παραμείνουν.

Η αστυνομία και ο στρατός θα γίνονται όλο και πιο δυσδιάκριτα μεταξύ τους και θα βρίσκουν στήριξη καθώς κάθε τι ξένο θα κομματιάζεται, θα κόβεται και θα αφήνεται να αποσυντεθεί στο καμίνι των ραγδαία αυξανόμενων παγκόσμιων θερμοκρασιών. Καθώς όλο και περισσότερα ασφαλίζονται για το κεφάλαιο, όλα θα γίνουν ακόμα πιο επισφαλή. Όταν τα πάντα γίνονται ιδιοκτησία, το να είσαι απλώς ζωντανός συνιστά καταπάτηση, και καθώς οι πλούσιοι θα συσσωρεύουν αδιανόητες ποσότητες πλούτου, θα ανακαλύψουν ότι δεν έχουν κανένα ασφαλές μέρος να τις φυλάξουν. Η διάκριση ανάμεσα σε πολιτική και πόλεμο, αν υπήρξε ποτέ τέτοια που να έχει κάποιο νόημα, θα γίνει αδύνατη να τη δει κανείς μέσα στα σύννεφα των δακρυγόνων που θα αιωρούνται επίμονα στον αέρα των χρηματοπιστωτικών κέντρων.

7. Οι δυνάμεις επανεδαφικοποίησης του κεφαλαίου δεν μπορούν πια να συμβαδίσουν με τις δυνάμεις της απεδαφικοποίησης, οδηγώντας μας αναπόφευκτα σε νέες εντάσεις της καπιταλιστικής κρίσης.

Η πειθαρχική εξουσία των φυλακών, των νοσοκομείων, των σχολείων, των check-points, των συνοριακών φραχτών και τειχών, τώρα πια λίγα μπορεί να κάνει για να αποτρέψει ταραχές και κύματα μεταναστών και προσφύγων. Κλειστά υποκαταστήματα τραπεζών στην Αθήνα καίγονται την ώρα που ο βυθός της Μεσογείου και οι έρημοι της Αριζόνα μετατρέπονται σε όλο και πιο πολυπληθή νεκροταφεία. Οι αγορές καταρρέουν καθώς οι αλγόριθμοι εντοπίζουν κάτι που οι άνθρωποι δεν μπορούν. Ενεργειακές εταιρείες που μηχανορραφούν ατελείωτα ενάντια στα περιβαλλοντικά μέτρα τώρα, ταυτόχρονα, απευθύνουν εκκλήσεις για απαντήσεις απέναντι στην κλιματική αλλαγή. Οι ροές που απελευθερώθηκαν από την παγκόσμια οικονομία ξεχειλίζουν πάνω από τα φράγματα που είχαν φτιαχτεί για να κερδίζουν από αυτές. Ακόμα και αυτοί που ήταν στην κορυφή καταλήγουν να βρίσκονται κάτω στις πλημμυρισμένες κοιλάδες. Οι δυνατότητες του νέου απειλούν να εξαλείψουν τελείως τη ζωή στο τώρα. 

8. Καθώς η βιωμένη πραγματικότητα γίνεται ακόμα πιο επισφαλής και τελικά μη βιώσιμη, η ζωή θα απαιτεί όλο και περισσότερη μεσολάβηση για να είναι διαχειρίσιμη

Οι εικόνες θα επιταχύνονται και θα πολλαπλασιάζονται σε ρυθμούς που κανείς δεν είχε φανταστεί ότι ήταν δυνατοί προηγουμένως. Ο Πέπε ο Βάτραχος [2] θα διασκευάζεται εκ νέου, θα επανερμηνεύεται, θα επανεγγράφεται [3] και θα αναρτάται ξανά και ξανά στο internet από κάθε πολιτική τάση και φράξια, ενώ τα βίντεο με τον Richard Spencer να γρονθοκοπείται από το μπλακ μπλοκ [4] θα συνοδεύουν κάθε τραγούδι που πρόκειται ποτέ να μπει στο Top-100 του Billboard [5] και να ανέβει σε κάποια λίστα στο youtube. Οι προεδρικές συνεντεύξεις τύπου θα συνοδεύονται από χειροκροτήματα-κονσέρβα, ενώ τα στελέχη των κοινωνικών δικτύων θα ετοιμάζονται να κάνουν καριέρα πολιτικού. Οι πάντες θα κάνουν retweet τον Τραμπ και ο Τραμπ θα κάνει retweet τους πάντες. Οι συγγραφείς στην Ανατολική Ευρώπη θα εφευρίσκουν ειδήσεις για ιστότοπους στο Μεξικό ώστε να υπονομεύσουν τις εμπορικές συμφωνίες με την Κίνα. Όλα θα γίνουν πιο αναγνωρίσιμα και λιγότερο ευδιάκριτα καθώς η αυξανόμενη φτώχεια της πραγματικότητας αντισταθμίζεται από όλο και πιο εκλεπτυσμένες μορφές των media. 

9. Όταν το παρόν θα έχει εισέλθει πλήρως στην επίσημη αποσύνθεση του, η δυνητικότητα του Τραμπ αναγκαστικά θα γίνει και δική μας.

Καθώς μια ζωή γίνεται λιγότερο πιθανή θα πρέπει όλο και περισσότερο να καταφύγει σε αυτό που μπορεί να γίνει αντ’ αυτού. Κάποιες φορές αυτό θα εκδηλώνεται μόνο σαν καθαρή φαντασίωση: στο Αμερικάνικο Όνειρο, σε αστραφτερούς ουρανοξύστες που αβίαστα και με χάρη ίπτανται πάνω από το χάος, σε μια αγροτική κοινότητα, στο διάστημα, στο The Apprentice [6], στην άγρια ερημιά πέρα από τον πολιτισμό που κατακλύζει τα μυαλά των επιβιωτιστών. Άλλες φορές, αυτό θα γίνεται έκδηλο στον ριζοσπαστικό πειραματισμό στους δρόμους όπου θα υπάρχει ευθεία αντιπαράθεση με τους ΕΚΑΜίτες [7] του Τραμπ. Σε κάθε περίπτωση, το παρόν θα πλημμυρίζεται με πολλές διαφορετικές εκδοχές αυτού που πρέπει να γίνει δυνατό αντ’ αυτού (σ.τ.μ.: αντί της ζωής).

10. Η παρούσα κρίση που εγκαινιάζεται δυνητικά από τον Τραμπ πρέπει να συναντηθεί με μια κρίση που θα παραχθεί από εμάς.

Καθώς τα πράγματα όλο και πιο πολύ αποσυντίθενται, δε θα είναι δυνατό να ξαναχτίσουμε αυτά που έχουν αναιρεθεί. Ξεβρασμένοι σε έναν κόσμο χωρίς όρια ή νόημα, ένα μέρος όπου η δυνατότητα της ζωής έχει απειληθεί από τις δυνατότητες που απελευθερώθηκαν στον καπιταλισμό, η μόνη διέξοδος είναι να εισάγουμε μια κρίση διαφορετικού είδους, μία κρίση που προϋποθέτει μια θεμελιωδώς διαφορετική καταγραφή της δυνατότητας. Στην παιγνιώδη ανακάλυψη νέων ρεπερτορίων, στη σφυρηλάτηση νέων συλλογικοτήτων, στον πειραματισμό νέων πρακτικών ζωής, ίσως κάτι άλλο, κάτι διαφορετικό, ξεκινήσει. Στα χρόνια που έρχονται, θα είναι καθήκον μας να καταστήσουμε δυνατό εκείνο που δεν μπορεί να υπάρχει στον καπιταλισμό.

Αρχικό κείμενο (Ιανουάριος 2017): https://www.ianalanpaul.com/10-preliminary-theses-on-trump/

Μετάφραση: Νίκος Χαραλαμπόπουλος

Επιμέλεια: Αλέξανδρος Γεωργίου

Σημειώσεις της μετάφρασης:

[1] Εδώ ο συγγραφέας κάνει λογοπαίγνιο με το ψεύτικο μαύρισμα του Τραμπ, όπως -ακριβώς παρακάτω- κάνει λογοπαίγνιο με το χτένισμά του. Και τα δύο λογοπαίγνια αντιπαραθέτουν το εικονοφαντασιακό μιας κοινότοπης (banal) αλλά κυρίαρχης «λαϊκής ελίτ», ως όριο στην απέλπιδα φιλελεύθερη προσπάθεια της αριστεράς να περιορίσει -στις κατακτήσεις του  παρελθόντος- τη δυναμική του κεφαλαίου

[2] Ο Πέπε ο Βάτραχος είναι ένα πασίγνωστο meme, που κυκλοφορεί στο internet, με αυξανόμενη δημοτικότητα, από το 2008. Αρχής γενομένης από το 2016, το οικειοποιήθηκε σε μεγάλο βαθμό το ανερχόμενο ρεύμα της «Εναλλακτικής Δεξιάς» (the alt-right movement), που απορρίπτει από τη σκοπιά ριζοσπαστικών ακροδεξιών θέσεων τον mainstream συντηρητισμό στις ΗΠΑ, με κέντρο βάρους τον «λευκό εθνικισμό» (μια σύγχρονη «θεσμική» -ή ακόμα και δημοκρατική- εκδοχή της Κου-Κλουξ-Κλαν). Εδώ, ο συγγραφέας επιχειρεί να εισάγει τον Πέπε τον Βάτραχο σαν ένα κενό σημαίνον του πλέγματος της ισλαμοφοβίας, του αντισημιτισμού, του ρατσισμού, του εθνικισμού και της πατριαρχίας, γενικευμένου ως επιθετικού κοινωνικού ρεύματος.

[3] Αν κι εδώ ο συγγραφέας, μάλλον, εννοεί το να αλλάζεις λεζάντες (άρα και συνθήματα) πάνω στο ίδιο meme, χρησιμοποιούμε τον όρο επανεγγραφή για να δείξουμε αυτό που -υποθέτουμε- ότι εννοεί: κάθε νέα εγγραφή συνθήματος πάνω σε ένα κενό σημαίνον, που έχει ήδη καταληφθεί από την ρατσιστική και εθνικιστική ορολογία, δεν μπορεί να καταλήγει παρά μόνο σε έναν -άνευ δυναμικής- συντηρητισμό, ανίκανο να αντιπαρατεθεί στις δυνάμεις που ξεθεμελιώνουν κάθε προηγούμενη κοινότητα ταυτοτήτων. Ένα αντίστοιχο διάβημα έχει προηγηθεί και στην 4^η θέση.

[4]

Το γεγονός, και το βίντεο, αναπαράχθηκε μαζικά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και χαρακτήρισε τις συγκεντρώσεις ενάντια στον Τραμπ κατά την τελετή ορκωμοσίας του, το Γενάρη του 2017.

[5] Εννοεί αυτό: http://www.billboard.com/charts/hot-100. Οτιδήποτε μπαίνει στη λίστα με τα πρώτα 100 τραγούδια θεωρείται μέρος της παγκόσμιας λαϊκής κουλτούρας, όπως διαμεσολαβείται φυσικά από το θέαμα του εμπορεύματος.

[6] Τρομερά διάσημο reality σόου στις ΗΠΑ, από το 2004, του οποίου το κεντρικό θέμα είναι να κρίνει τις επιχειρηματικές δεξιότητες ενός γκρουπ διαγωνιζόμενων. Μίλησε κανείς για επιχειρηματικοποίηση του εαυτού, ή μήπως για κοινωνική ανάδυση του επιχειρηματικού κράτους άμυνας-ασφάλειας; Όμως, το πιο εντυπωσιακό στοιχείο είναι η λίστα των οικοδεσποτών του σόου: Άρνολντ Σβαρτζενέγκερ (με την ατάκα «σας εξολόθρευσαν» αντί για «απολύεστε», ως συνοδευτική των  αποχωρήσεων των διαγωνιζόμενων που χάνουν…), Ντόναλντ Τραμπ (λίγο πριν γίνει πρόεδρος και αδιαμφισβήτητος οικοδεσπότης του σώου), η υπόλοιπη οικογένεια Τραμπ, Γουόρεν Μπάφετ, Ντένις Ρόντμαν, Νάντια Κομανέντσι κ.ά., σε ένα αποκαλυπτικό μίγμα συγχώνευσης του επιχειρηματικού, πολιτικού κόσμου, του κόσμου του θεάματος, της αθλητικής βιομηχανίας κλπ.

[7] Η τυπική μετάφραση είναι «μονάδες ειδικών δυνάμεων»· μια αναφορά στη σύγκλιση στρατού-αστυνομίας και ειδικά στα στρατιωτικοποιημένα τμήματα της αστυνομίας και τα τμήματα του στρατού που προορίζονται για πολιτική-κατασταλτική χρήση. Ο συγγραφέας, με την επιλογή της λέξης storm-troopers, επιχειρεί λογοπαίγνιο με τους στρατιώτες της «αυτοκρατορίας του κακού» του Νταρθ Βέιντερ, στον Πόλεμο των Άστρων, που έχει σημαδέψει τη μαζική κουλτούρα των ΗΠΑ.